25 Νοεμβρίου 1942: Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου

του φιλολόγου Χρόνη Βάρσου

Έως τα τέλη Ιουλίου 1942 ο άξονας με αιχμή το γερμανικό Africa Κorps του στρατάρχη Έρβιν Ρόμμελ (Erwin Rommel), προήλαυνε ταχύτατα ανατολικά στο μέτωπο της βόρειας Αφρικής, απειλώντας όχι μόνο την Αλεξάνδρεια και την Αίγυπτο αλλά και όλη τη βρετανική Μ. Ανατολή έως τις πετρελαιοφόρες περιοχές του περσικού κόλπου.

Στιγμιότυπο από τη μάχη στο Ελ Αλαμέιν

Η προέλασή του αναχαιτίστηκε από τους Βρετανούς  έως τις 27 Ιουλίου στη γραμμή του Ελ Αλαμέιν (1η μάχη) όπου οι γερμανο-ιταλικές δυνάμεις οργανώθηκαν πλέον αμυντικά, σε μεγάλο βαθμό εξαντλημένες.

Την ίδια περίοδο εκδηλωνόταν και η γιγάντια επίθεση των Γερμανών στη νότια Ρωσία και τις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου ενώ ξεκινούσε η πολιορκία του  Στάλινγκραντ (23 Αυγούστου 1942). Η πιθανότητα ολικής κατάρρευσης της σοβιετικής άμυνας φάνταζε πλέον πιθανό ενδεχόμενο.

Τα σχέδια της βρετανικής στρατιωτικής ηγεσίας και η επιχείρηση «Harling»

Το συμμαχικό στρατηγείο Μ. Ανατολής υπό την ηγεσία του στρατάρχη Αλεξάντερ (Harold Alexander) στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τα τετελεσμένα που διαμορφώνονταν στην ανατολική Μεσόγειο, αποφάσισε να υλοποιήσει ένα μεγάλο χτύπημα στον ελλαδικό χώρο που αφορούσε τις γερμανικές  συγκοινωνίες και κατ’ επέκταση τις οδούς ανεφοδιασμού κατά μήκος του άξονα Θεσσαλονίκης-Πειραιά. Η επιχείρηση στόχευε τις περίπου 40 αμαξοστοιχίες την ημέρα που κατέληγαν στο λιμάνι του Πειραιά φορτωμένες με εφόδια, όπλα, ανταλλακτικά και καύσιμα από όπου προωθούνταν μέσω Κρήτης στη Βεγγάζη της Κυρηναϊκής για τις δυνάμεις του Rommel.

Με δεδομένο ότι η 8η βρετανική στρατιά υπό το νέο στρατηγό Μοντγκόμερυ (Bernard Μontgomery) σχεδίαζε ευρεία αντεπίθεση στη γερμανική αμυντική γραμμή του Ελ Αλαμέιν, τέλη Οκτωβρίου, η επιχείρηση «Harling» όπως ονομάστηκε το σχέδιο ανατίναξης του Γοργοποτάμου αποκτούσε κεφαλαιώδη σημασία.

Η επιλογή θα γινόταν μεταξύ των 3 γεφυρών από τις οποίες περνούσε η σιδηροδρομική γραμμή νότια της Λαμίας: Γοργοποτάμου, Ασωπού και Παπαδιάς.

Η γέφυρα του Γοργοποτάμου π
ριν την ανατίναξη

Για να υλοποιηθεί όμως το σαμποτάζ χρειαζόταν και η συμμετοχή Ελλήνων ανταρτών. Για τη συνεργασία επελέγη η μικρή ένοπλη ομάδα του ΕΔΕΣ/ΕΟΕΑ με επικεφαλής τον απότακτο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα που είχε βγεί στο βουνό μόλις τον Ιούλιο του 1942 και διέθετε λιγότερους από 100 αντάρτες.

Η πιθανότητα επαφής με την άλλη ένοπλη αντιστασιακή ομάδα τον ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη αποκλείστηκε εξαρχής για πολιτικούς λόγους.


Η έναρξη της επιχείρησης

Η αρχική προσπάθεια ρίψης 12 Βρετανών σαμποτέρ από την Αίγυπτο με 3 αεροσκάφη ξημερώματα της 28ης Σεπτεμβρίου 1942 στην κεντρική Στερεά απέτυχε λόγω καιρού και μη ανεύρεσης του ορθού σημείου πτώσης.

Τη νύχτα όμως της 30ης Σεπτεμβρίου επαναλήφθηκε η πτήση και τα 3 αγγλικά μεταγωγικά επεχείρησαν εκ νέου ρίψεις των 12 αλεξιπτωτιστών. Το 3ο αεροπλάνο απέτυχε επιστρέφοντας στο Κάιρο, ενώ τα άλλα 2 έριξαν στην περιοχή της Γκιώνας μια ομάδα 8 Βρετανών σαμποτέρ, 4 στη Στρώμη και άλλους 4 στις Καρούτες: τον επικεφαλής αντισυνταγματάρχη Έντυ Μάγερς (Eddie Myers), τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ (Chris Woodhouse), τους λοχαγούς Τομ Μπάρνες (Tom Barnes), Ντένις Χαμσον (Denys Hamson), Αρθρουρ Εντμοντς (Arthur Edmonds), Νατ Μπαρκερ (Nat Barker), και τους λοχίες ασυρματιστές Λεν Γουϊλμοτ (Len Wilmot) και Μάικ Τσιτις (Mike Chittis), με στόχο να έρθουν σε επαφή με τους αντάρτες του Ζέρβα για τη διενέργεια του σαμποτάζ.

Ο αρχηγός της βρετανικής αποστολής αντισυνταγματάρχης Έντυ Μάγερς

Με δεδομένο ότι δεν εντοπίστηκαν οι συμφωνημένες φωτιές από τον πράκτορα της οργάνωσης ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΙΙ, Αλέκο Σεφεριάδη που είχε συλληφθεί από Ιταλούς, η ρίψη έγινε εσφαλμένα σε λάθος τόπο και σε μια περιοχή που ελεγχόταν από δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Ο καπετάνιος Δήμος Καραλίβανος εντόπισε τους Άγγλους στη Γκιώνα και έτσι το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ έγινε ξαφνικά μέρος της επιχείρησης «Harling».

Οι 2 ομάδες των 8 Βρετανών ενώθηκαν έως τις 8 Οκτωβρίου και οδηγήθηκαν σε μια σπηλιά κοντά στο χωριό Στρώμη, παντελώς αποκομμένοι και μη γνωρίζοντας το τοπίο και τους «αυτόκλητους σωτήρες» τους.

Την ίδια περίοδο ο ΕΔΕΣ που από τις 30 Σεπτεμβρίου (ημέρα ρίψης των σαμποτέρ) είχε μετακινηθεί από την περιοχή του Βάλτου προς την Άρτα, δεχόταν από 23 Οκτωβρίου αφόρητη πίεση από συντονισμένη ιταλική εκκαθαριστική επιχείρηση.

Ο Ζέρβας για να μην εξοντωθούν τα τμήματά του, εξαναγκάστηκε να υποχωρήσει νότια προς τα Άγραφα, όπου αργότερα θα συναντούσε τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ.

Και ενώ η βρετανική αντεπίθεση στο Ελ Αλαμέιν είχε ήδη από τις 23 Οκτωβρίου αρχίσει, ο Μάγερς, αγνοώντας το τι συνέβαινε διενήργησε 2 μέρες μετά επιτόπια παρατήρηση στις 3 γέφυρες καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ο πιο εύκολος στόχος ήταν η γέφυρα του Γοργοποτάμου που φυλασσόταν από ένα ιταλικό λόχο 110 περίπου ανδρών.

Η συμμετοχή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση

Στις 27 Οκτωβρίου το βράδυ, το 3ο αγγλικό αεροπλάνο επανήλθε από το Κάιρο στον ελλαδικό χώρο και έριξε, κάνοντας ξανά λάθος, τους άλλους 4 σαμποτέρ (τον ταγματάρχη Τζων Κουκ (John Cook), το λοχαγό Ιντερ Γκιλ (Inder Gill), το λοχία ασυρματιστή Νταγκ Φίλιπς (Dag Philips) και τον Έλληνα ανθυπολοχαγό Θέμη Μαρίνο), στις παρυφές του Καρπενησίου, οι οποίοι εντοπίστηκαν γρήγορα από την ιταλική φρουρά της πόλης.

Οι Βρετανοί για καλή τους τύχη και προτού συλληφθούν από τους Ιταλούς συνάντησαν ένα τμήμα του ΕΛΑΣ υπό τον ίδιο τον πρωτοκαπετάνιο Άρη Βελουχιώτη. Ο ΕΛΑΣ που συμπλήρωνε ήδη 4 μήνες ένοπλη παρουσία στην κεντρική Ρούμελη από τις 7 Ιουνίου και την εμφάνισή του στη Δομνίστα Ευρυτανίας, διέθετε εκείνη την περίοδο περίπου 200 αντάρτες και ένα χαρισματικό αρχηγό που ασκούσε έντονη γοητεία στον πληθυσμό της υπαίθρου.

Οι Βρετανοί οδηγήθηκαν κι αυτοί με τη σειρά τους από τον καπετάν Νικηφόρο (Δημήτριος Δημητρίου από την Αγόριανη, μόνιμος ανθυπίλαρχος του στρατού) στη σπηλιά της Στρώμης (έως τις 13 Νοεμβρίου) όπου βρίσκονταν ο αρχηγός Έντυ Μάγερς και οι υπόλοιποι σαμποτέρ

Το τμήμα του ΕΛΑΣ όμως με τον Άρη και το Νικηφόρο, καταδιώχθηκε από ιταλική φάλαγγα που αναζητούσε τους 4 αλεξιπτωτιστές, με την οποία συγκρούστηκε κοντά στο Κρίκελλο Ευρυτανίας και την εξόντωσε: 8 νεκροί Ιταλοί και 18 αιχμάλωτοι. Ήταν μόλις η 2η μάχη που έδινε ο ΕΛΑΣ των 200 ανταρτών εκείνη την εποχή μετά τη νικηφόρα σύγκρουση της 9ης Σεπτεμβρίου στη Ρεκά (Σεγδίτσα) της Γκιώνας με ιταλικό τμήμα που είχε 23 νεκρούς και 13 αιχμαλώτους.

Στις 30 Οκτωβρίου ο Μάγερς, έχοντας ήδη 30 μέρες στη Στρώμη, και με δεδομένο ότι η επιχείρηση «Harling» κινδύνευε να αποτύχει παταγωδώς, αποφάσισε μέσω του ταγματάρχη Κρις να εξακριβώσει που βρισκόταν ο Ζέρβας, τη θέση του οποίου αγνοούσε. Ο Κρις μετά από 9 μέρες έχοντας διανύσει σχεδόν 350 χλμ προς βορρά συναντήθηκε με το λοχαγό των ΕΟΕΑ Μιχάλη Μυριδάκη στο Περδικάκι Αιτωλοακαρνανίας, αποκτώντας επαφές με το πρώτο τμήμα του ΕΔΕΣ, μετά από 40 μέρες καθυστέρηση.

Την επόμενη μέρα 10 Νοεμβρίου συναντήθηκε επιτέλους με το Ζέρβα στο Αργύρι Καρδίτσας και τον ενημέρωσε για τις δυσχέρειες του σχεδίου, διαπιστώνοντας παράλληλα τις ελάχιστες δυνάμεις που διέθετε ο ΕΔΕΣ (μόλις 60 περίπου αντάρτες), παντελώς ανεπαρκείς για μια τέτοια επιχείρηση. Παρά τις αντιξοότητες κινήθηκαν νότια έως τις 13 του μήνα προς Κερασοχώρι με κατεύθυνση τη Γκιώνα διαμέσου περιοχών ελεγχόμενων από τον ΕΛΑΣ. Ήταν βέβαιο πλέον ότι οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να αγνοήσουν άλλο τη δυναμική της μη ελεγχόμενης από το Κάιρο ένοπλης αυτής οργάνωσης, διπλάσιας όμως σε αριθμό ανδρών από τον ΕΔΕΣ, και αποδεχόμενοι τις συμβουλές και του ίδιου του Ζέρβα επεδίωξαν επαφή με τον Άρη.

Στις 14 Νοεμβρίου συναντήθηκαν στη Βίνιανη της Ευρυτανίας οι Ζέρβας και Κρις με τον Άρη Βελουχιώτη και αποφασίστηκε να συμπράξουν όλοι στην επιτυχία του σχεδίου.

Ο ιστορικός χορός του Ζέρβα, του Βελουχιώτη, του Περικλή και του Γούντχαουζ στο Γαρδίκι, λίγες μέρες πριν την επιχείρηση

Στις 17 Νοεμβρίου ο Κρις επέστρεψε στη Στρώμη και ενημέρωσε το Μαγερς και όσα είχαν συμβεί στο διάστημα που έλειπε από 30 Οκτωβρίου, με νέο δεδομένο πλέον την προσχώρηση του ΕΛΑΣ στο σχέδιο, ενώ στις 18 έφτανε στη σπηλιά και ο Ζέρβας γνωρίζοντας για πρώτη φορά από κοντά το βρετανό αντισυνταγματάρχη

Το σχέδιο ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου

Στο χωριό Μαυρολιθάρι έγινε στις 20 του μήνα κρίσιμη στρατιωτική σύσκεψη όπου ο Άρης, που είχε φτάσει την προηγούμενη, μαζί με τους Ζέρβα και Μάγερς καθόρισαν τις λεπτομέρειες της επιχείρησης και όρισαν την 25η Νοεμβρίου ως τη βραδιά της ανατίναξης. Η διαταγή της επιχείρησης συντάχθηκε στις 22 Νοεμβρίου από τον ίδιο τον Άρη Βελουχιώτη και ως ώρα κρούσης συμφωνήθηκε η 23:00 το βράδυ.

Το εγχείρημα ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Θα έπρεπε να τοποθετηθούν έξι κύριες γομώσεις στα τέσσερα πόδια των δυο σιδερένιων στηριγμάτων. Η γέφυρα είχε μήκος 210 μέτρα, το υψηλότερο στήριγμα είχε ύψος 23 μέτρα και κάθε τριάντα μέτρα υψώνονταν οι πυλώνες που στήριζαν την γέφυρα

Η ιταλική φρουρά βρισκόταν οχυρωμένη σε δύο βάθρα: το βόρειο προστατευμένο από διπλό συρματόπλεγμα και τσιμεντένιο πολυβολείο ήταν επανδρωμένο με 30 στρατιώτες. Το νότιο βάθρο με επίσης διπλό συρματόπλεγμα, 3 πολυβολεία και χαρακώματα είχε φρουρά 80 άνδρες. Επιπλέον υπήρχαν 2 αντιαεροπορικά πυροβόλα που θα παρείχαν από το διπλανό λοφίσκο προστασία με επίγειες βολές.

Τις δυνάμεις κρούσης αποτελούσαν περίπου 150 αντάρτες του ΕΛΑΣ και 60 του ΕΔΕΣ μαζί με 15 Βρετανούς σαμποτέρ.

Το σχέδιο μάχης προέβλεπε επίθεση στο νότιο βάθρο, 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ υπό τον υπολοχαγό Κώστα Καβρέτζο (Κωστούλα) από το Νεοχώρι Υπάτης με 4 ομάδες των 15 ανδρών που διοικούσαν οι Νίκος Κωστορίζος (Γκέκας), από τον Τυμφρηστό, μόνιμος υπαξιωματικός της Αεροπορίας και ήρωας του αλβανικού μετώπου, οι Νικηταράς, Κεραυνός και Δήμος Καραλίβανος.

Στο βόρειο βάθρο θα επιχειρούσαν 45 αντάρτες του ΕΔΕΣ υπό τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη.

Τους κεντρικούς πυλώνες θα υπονόμευαν με εκρηκτικά, μετά την εξουδετέρωση της ιταλικής φρουράς στα δύο βάθρα, οι 6 βρετανοί σαμποτέρ (Μπάρνες, Έντμοντς, Γκιλ, Χάμσον, Φίλιπς και Τσίτις) συνεπικουρούμενοι από 3 Άγγλους στρατιώτες που προστέθηκαν στη συμμαχική αποστολή μαζί με 3 ΕΛΑΣιτες και 6 ΕΔΕΣιτες.

Πίσω θα έμεναν οι Μάγερς, Κρις και ο ασυρματιστής Γουίλμοτ.

Για την παρεμπόδιση ενισχύσεων από την πλευρά της Λαμίας μέσω του Λιανοκλαδίου, τοποθετήθηκε 1 χλμ βόρεια της γέφυρας δύναμη 15 ανταρτών του ΕΛΑΣ υπό τον ανθυπασπιστή από το Μαυρίλο, Σπύρο Μπεκιο (Λάμπρο), μαζί με τον ανθυπολοχαγό της βρετανικής αποστολής Θέμη Μαρίνο. Αποστολή τους ήταν να υπονομεύσουν σ’ εκείνο το σημείο τη σιδηροδρομική γραμμή με στόχο να αναχαιτίσουν την όποια εχθρική δύναμη θα προσπαθούσε να προσεγγίσει τη γέφυρα.

Ακριβώς την ίδια αποστολή είχε, 1 χλμ νότια της γέφυρας, άλλη ομάδα 15 ανταρτών του ΕΛΑΣ υπό το Γιάννη Αλεξάνδρου (Διαμαντή), από την Αγόριανη, μαζί με τους Βρετανούς Κουκ και Μπάρκερ, που θα απέτρεπαν πιθανές ενισχύσεις από τη μεριά του Μπράλου και τη γέφυρα της Παπαδιάς.

Την ξύλινη γέφυρα του Σπερχειού, κοντά στο Φραντζή, θα προστάτευαν 15 αντάρτες του ΕΛΑΣ υπό τον Κ. Σκαρμούτσο (Ηρακλή) από τα Βασιλικά Υπάτης μαζί με 8 άνδρες του ΕΔΕΣ.

Την εφεδρική δύναμη από 30 ΕΛΑΣίτες, που είχε ως κρίσιμη αποστολή να παρέμβει ανά πάσα στιγμή όπου απαιτούνταν, διοικούσε ο Νικηφόρος.

Σε επιτελική θέση για το συντονισμό της όλης κρούσης παρέμειναν οι Άρης Ζέρβας και Μάγερς. Αρχηγός της επιχείρησης ορίστηκε ομόφωνα ο Ν. Ζέρβας δεδομένης της ιδιότητας του συνταγματάρχη που έφερε.

Η νυχτερινή επίθεση στη γέφυρα και η ανατίναξή της

Ενώ έφτανε η καθορισμένη ώρα (23:00) της επιχείρησης και η αγωνία είχε αγγίξει το κατακόρυφο, ξαφνικά από νότια ακούστηκε στις 22:57 να έρχεται μια αμαξοστοιχία από την πλευρά της Αθήνας. Με χαρακτηριστική ψυχραιμία όλοι περίμεναν το τραίνο να προσπεράσει για να ξεκινήσει η επίθεση.

Με 7 λεπτά καθυστέρηση οι Έλληνες αντάρτες όρμησαν στα 2 βάθρα αντιμετωπίζοντας όμως σοβαρές δυσκολίες με τα συρματοπλέγματα αλλά και την πεισματική άμυνα των Ιταλών που παρά τον αιφνιδιασμό κρατούσαν σθεναρά τις θέσεις τους. Το νότιο βάθρο έπεσε μετά από 20 λεπτά ενώ το βόρειο άντεχε και απειλούσε την έκβαση της όλης επιχείρησης με δεδομένο τον κίνδυνο να φτάσουν άμεσα ενισχύσεις από τη Λαμία.

Η επίθεση των 45 ανταρτών του ΕΔΕΣ φαινόταν να αποτυγχάνει. Υπό αυτές τις συνθήκες ήταν αδύνατο να προχωρήσει η υπονόμευση των κεντρικών πυλώνων από τους Άγγλους σαμποτέρ. Μετά από τη σύμφωνη γνώμη των Άρη και Ζέρβα ενεργοποιήθηκε η εφεδρεία των 30 ανταρτών του ΕΛΑΣ υπό το Νικηφόρο, το Θάνο (Φώτη Μαστροκώστα), τον Πελοπίδα (Παντελή Λιάσκα) και τον Περικλή (Γιώργο Χουλιάρα) που εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση στο βόρειο βάθρο.

Ενώ οι μάχες στο σκοτάδι συνεχιζόταν και η έκβαση της επιχείρησης φαινόταν ακόμη αβέβαιη, πάρθηκε η απόφαση να ξεκινήσει η τοποθέτηση των εκρηκτικών στις 1 μετά τα μεσάνυχτα.

Η προσπάθεια απαίτησε 45 πολύτιμα λεπτά όταν ξαφνικά στις 01:45 ακούστηκε ένα θωρακισμένο τραίνο, γεμάτο Ιταλούς στρατιώτες να πλησιάζει από τη μεριά της Λαμίας. Τι είχε συμβεί; Η ομάδα του Σπ. Μπέκιου και του Θ. Μαρίνου που βρισκόταν 1 χλμ βόρεια, με αποστολή την υπονόμευση της σιδηροδρομικής γραμμής από τη μεριά του Λιανοκλαδίου, λόγω αποτυχίας της έκρηξης, δεν μπόρεσε να σταματήσει το τραίνο. Ο συρμός προσπέρασε το εμπόδιο και προσέγγιζε τη γέφυρα ενώ οι Ιταλοί αποβιβάστηκαν και μπήκαν στη μάχη του βόρειου βάθρου διαταράσσοντας την μέχρι τότε κατάσταση και δημιουργώντας νέα δεδομένα .

Ξαφνικά όμως και ενώ η μάχη κορυφωνόταν ακούστηκε στις 01:45 η πρώτη έκρηξη, που όμως έφερε πενιχρά αποτελέσματα. Οι ζημιές που προκάλεσε στους πυλώνες ήταν ελάχιστες και απαιτούνταν επιπλέον υπονόμευση. Στις 02:25 ενώ συνεχίζονταν οι νυχτερινές αμφίρροπες πλέον συγκρούσεις έγινε και η 2η έκρηξη, εξαιρετικά επιτυχημένη που αυτή τη φορά γκρέμισε επιτέλους τη γέφυρα.

Τότε δόθηκε και το σύνθημα της αποχώρησης. Μέσα σε 50 λεπτά έως τις 03:20 όλα τα αντάρτικα τμήματα αποχώρησαν συγκροτημένα προς τα ορεινά της Οίτης. Η επιχείρηση είχε λήξει με θριαμβευτικό τρόπο μετά από 4 ώρες και 20 λεπτά. Ο δύσκολος στόχος είχε πλέον καταστραφεί.

Εκτιμήσεις-συμπεράσματα

Οι απώλειες των Ιταλών παρά την ταπεινωτική ήττα περιορίστηκαν σε μόλις 7 νεκρούς και 2 αιχμαλώτους ενώ των Ελλήνων σε λίγους τραυματίες.

Το επίτευγμα όμως ήταν μοναδικό. Μπορεί η μάχη του Ελ Αλαμέιν να είχε τελειώσει στις 5 Νοεμβρίου νικηφόρα γα τους συμμάχους, 20 μέρες πριν την ανατίναξη στο Γοργοπόταμο, αλλά το πλήγμα για τα αξονικά στρατεύματα ήταν βαρύ. Η γέφυρα χρειάστηκε 6 εβδομάδες για να επισκευαστεί από τους Γερμανούς μηχανικούς (έως αρχές Ιανουαρίου 1943), χρόνος κρίσιμος για τον ανεφοδιασμό του ηττημένου, εξαντλημένου και υποχωρούντος Africa Korp, που πλέον βρισκόταν στις 23/11 στην Ελ Αγκέιλα, δυτικά της Βεγγάζης.

Σε συνδυασμό μάλιστα με την απόβαση των Αμερικανών στη γαλλική βόρεια Αφρική (Μαρόκο, Αλγερία) από τις 8 Νοεμβρίου, δημιουργούνταν οι προϋποθέσεις περικύκλωσης των Γερμανο-Ιταλών στην περιοχή της Τυνησίας και νικηφόρας λήξης του πολέμου στη Μεσόγειο.

Το σαμποτάζ θεωρήθηκε το μεγαλύτερο έως τότε στην κατεχόμενη Ευρώπη.

Ασφαλώς μετά ακολούθησαν και άλλες εντυπωσιακές ενέργειες όπως την 1η Ιουνίου 1943 η ανατίναξη της γέφυρας του Κουρνόβου (Τρίλοφο Φθιώτιδας) με 250-580 νεκρούς Ιταλούς, στις 21/6/43 η ανατίναξη της γέφυρας του Ασωπού από Άγγλους, στις 23/2/44 η ανατίναξη γερμανικής αμαξοστοιχίας στα Τέμπη με 450 νεκρούς, στις 31/3/44 στη Λάρισα καταστροφή τραίνου με 600 απώλειες και στις 4/10/44 στα Στυρφάκα σαμποτάζ με 500 νεκρούς υποχωρούντες Γερμανούς.

Όμως ο Γοργοπόταμος ήταν το πρώτο μεγάλο, καλά οργανωμένο, σχεδιασμένο και εκτελεσμένο εγχείρημα στο οποίο συμμετείχαν και οι δύο ελληνικές αντάρτικες οργανώσεις, ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, σε μια περίοδο που η ένοπλη αντίσταση ήταν ακόμα εν τη γενέσει της.

Οι Ιταλοί ταπεινωμένοι ξέσπασαν στον άμαχο πληθυσμό και διενήργησαν σκληρά αντίποινα: στις 28 Νοεμβρίου εκτέλεσαν 12 πατριώτες στο γκρεμισμένο βάθρο της γέφυρας του Γοργοποτάμου, την 1η Δεκεμβρίου άλλους 10 στην Ομβριακή και στις 6 του μήνα 14 αμάχους στα Καστέλλια Φωκίδας.

Η δοσιλογική κυβέρνηση του πρωθυπουργού Γεω. Τσολάκογλου, έπεσε σε δυσμένεια και  αντικαταστάθηκε στις 2 Δεκεμβρίου από αυτή του Κων. Λογοθετόπουλου.


Το κύρος της ελληνικής αντίστασης εκτοξεύτηκε κατακόρυφα, όπως και αυτό των αρχηγών της. Ο Ζέρβας που 4 μέρες μετά έφυγε με τους Άγγλους για την Ήπειρο, επικηρύχθηκε από τους Ιταλούς για 100 εκ. λίρες, ενώ το όνομα του Άρη έγινε σύντομα τραγούδι και θρύλος στο στόμα των κατοίκων της ορεινής Ελλάδας.

Σύμφωνα με τους Άγγλους «ο Γοργοπόταμος χωρίς το Ζέρβα δεν θα γινόταν και χωρίς τον Άρη δεν θα πετύχαινε».

Στο εξής χιλιάδες Έλληνες θα έβγαιναν στο βουνό μαζικά για να πολεμήσουν τον βάρβαρο κατακτητή με ένα αίσθημα αυτοπεποίθησης και ελπίδας για το νικηφόρο αύριο που ερχόταν. Το έπος της Εθνικής Αντίστασης γεννιόταν με νέους όρους.

Η συσχέτιση του τοπίου με τη μάχη της Αλαμάνας και τη θυσία του Αθ. Διάκου αλλά και κατ’ επέκταση του αντιστασιακού αγώνα με την επανάσταση του  1821 έγινε κοινή πίστη και τραγούδι: «ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα στέλνει περήφανο χαιρετισμό…».

Αλλά και ο βρετανικός παράγοντας από εδώ και πέρα στην προσπάθειά του να επιβληθεί εκ νέου μεταπολεμικά στην Ελλάδα, θα άλλαζε ριζικά τακτική, σπέρνοντας συστηματικά μέσω της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής, το πνεύμα της διχόνοιας και της εμφυλιοπολεμικής σύγκρουσης, απαραίτητη προϋπόθεση, για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το παλλαϊκό κίνημα αντίστασης που γιγαντωνόταν, διεκδικώντας ένα καλύτερο μέλλον για την πατρίδα του.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

«Λεύκωμα από τα αρχεία της ΧΙΙΙης μεραρχίας Ρούμελης», Αθήνα 1995, επανέκδοση του 1944
Χαριτόπουλου Διονύση, «Άρης ο αρχηγός των ατάκτων», Α’ & Β’ τόμος, εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ, Αθήνα 1997

Χατζηπαναγιώτου Γιάννη (καπετάν Θωμά), «Η πολιτική διαθήκη του Άρη Βελουχιώτη», εκδ. ΔΩΡΙΚΟΣ, Αθήνα 1975

Φαράκου Γρηγόρη, «Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία», Α’ & Β’ τόμος, εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 2000

Σαράφη Στέφανου, «Ο ΕΛΑΣ», εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, Αθήνα 1980, επανέκδοση του 1946
Χανδρινού Ιάσονα, «ΕΛΑΣ ο μεγαλύτερος στρατός της εθνικής αντίστασης», Α’& Β’ τόμος, «Μονογραφίες», περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις ΓΝΩΜΩΝ ΕΚΔΟΤΙΚΗ, Αθήνα 2011
Παπαφλωράτου Ιωάννη, «ΕΔΕΣ άγνωστες πτυχές από την ιστορία της οργάνωσης», «Μονογραφίες», περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα


Απόσπασμα από το βιβλίο του Θανάση Χατζή «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε», σελ 307-308

Θανάσης Χατζής

Την νύχτα της 25ης προς 26η του Νοέμβρη 1942 πραγματοποιήθηκε η επιχείρηση και κατάληξε στην ανατίναξη της μεγάλης σιδηροδρομικής γέφυρας του Γοργοποτάμου. Είναι εξακριβωμένο τώρα από τα δημοσιεύματα αγωνιστών που πήραν μέρος σε αυτή: ο ΕΛΑΣ είναι δυόμιση φορές περισσότερους αντάρτες από τον ΕΔΕΣ. Συγκεκριμένα πήραν μέρος 150 αντάρτες του ΕΛΑΣ 60 του Ζέρβα και 12 άγγλοι σαμποτέρ. Η σύγκρουση με την Ιταλική φρουρά ήταν πολύ σκληρή και χρειάστηκε πείσμα και επιμονή για να εξουδετερωθεί η άμυνα και να δοθεί καιρός στους τεχνικούς να τοποθετήσουν τις εκρηκτικές ύλες και να ανατινάξουν την γέφυρα. Χωρίς την συμμετοχή των ανταρτών ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί το πρώτο μεγάλο σαμποτάζ στην κατεχόμενη Ευρώπη που αποδεδειγμένα έπαιξε μεγάλο ρόλο στην καταστροφή της γερμανικής στρατιάς του στρατάρχη Ρόμελ και βοήθησε στην συμμαχική νίκη στην Αφρική.

Με την ανατίναξη των υψηλών βάθρων η γέφυρα έπεσε τις πρωινές ώρες της 25ης του Νοέμβρη. Κόπηκε για 6 εβδομάδες η μόνη σιδηροδρομική γραμμή από την Ευρώπη προς το λιμάνι του Πειραιά και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να διακοπεί ο ανεφοδιασμός με υλικά του εχθρού στην Βόρεια Αφρική στην κρίσιμη περίοδο που δινόταν η μάχη του Ελ Αλαμέιν. Ήταν λοιπόν μεγάλη βοήθεια στον συμμαχικό πόλεμο και βαρύ πλήγμα για τους κατακτητές.

Η Γερμανική Διοίκηση Νότιας Ελλάδας στις 27/11/1942 ανέφερε στην ανωτάτη διοίκηση της Βερμαχτ την ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, Δυτικά του Λιανοκλαδιού και μετριάζοντας την σοβαρότητα της πληροφορούσε πως διακόπηκε η συγκοινωνία τουλάχιστον για μία εβδομάδα. Τρείς μέρες αργότερα, με την υπ’ αριθ. 46693/42-1α της 30.12.1942 αναφορά, η ίδια διοίκηση , ενοχλημένη από τα αλλεπάλληλα σαμποτάζ στις συγκοινωνίες, με κορόνα το Γοργοπόταμο, ανέφερε πως οι αντάρτες δημιουργούν κατάσταση «άκρως επισφαλή» στις μεταφορές και τα μετόπισθεν των στρατευμάτων τους.

Δε θα επιχειρήσουμε να περιγράψουμε την υπέροχη, αλλά και πολύ σκληρή αυτή επιχείρηση, που κατέληξε στην μεγάλη επιτυχία. Έχουν γραφτεί πολλά και μάλιστα από αγωνιστές που πήραν μέρος σε αυτή. Διαφορές στις εκτιμήσεις υπάρχουν πολλές και σημαντικές. Διαφορές υπήρξαν και τότε.

Ωστόσο ένα είναι το βέβαιο:

Την ημέρα της επιτυχίας κανένας δεν θέλησε να την διεκδικήσει για λογαριασμό της οργάνωσής του. Έφυγαν όλοι από τον τόπο της θριαμβευτικής νίκης τους, αγκαλιασμένοι και συναγωνιστικά δεχόταν τις τιμές που δικαιολογημένα τους απέδιδε ο λαός της Ρούμελης.

Οι αρχηγοί των άγγλων σαμποτέρ έλαμπαν από χαρά. Πέτυχαν μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές στα μετόπισθεν των Γερμανών, σε μια πολύ αποφασιστική φάση του πολέμου στην Βόρεια Αφρική. Στο Σχολειό της Μακρακώμης κατά την αγγλική μεθοδολογία , θέλησαν να εκφράσουν την ικανοποίηση τους: πρότειναν ένα σακουλάκι λίρες στο Ζέρβα, που το δέχτηκε με ευγνωμοσύνη και άλλο ένα μικρότερο στον Άρη , που χρειάστηκαν να δώσουν πολλές διαβεβαιώσεις πως δεν είναι πληρωμή στην κοινή συμμαχική υπόθεση, ούτε προκαταβολή για εξαγορά και υποταγή. Με επιφύλαξη και δυσπιστία, όχι αδικαιολόγητη, ο Άρης άκουε τον άγγλο συνταγματάρχη να λέει: «Αυτή είναι η πρώτη, αλλά όχι και η τελευταία κοινή μας επιχείρηση. Μόνο που χρειάζεται πιο στενή συνεργασία και στρατιωτική πειθαρχία σε ένα κέντρο, στο ΣΜΑ. Όλες οι διάμεσες καθοδηγήσεις και πολικές επεμβάσεις πρέπει να λείψουν». Και συμφώνα με τον αυτόπτη μάρτυρα Νικηφόρο ο Ζέρβας επιδοκίμαζε, ο Άρης σώπαινε, κοίταζε με το ένα μάτι το Ζέρβα και έστριβε το τσιγάρο του.

Το σχέδιο όμως υποταγής όλων των ανταρτών στο ΣΜΑ και αποκλειστικά σ’ αυτό , χωρίς την ανάμειξη πολιτικών οργανώσεων θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα μόνο αν δεχόταν ο ΕΛΑΣ, και στην συγκεκριμένη περίπτωση , θα μπορούσε να αρχίσει από την Ρούμελη. Έτσι ο Έντυ δεν έχασε την ευκαιρία να προτείνει στο Άρη να προσχωρήσει σε όλο το τμήμα του κάτω από την διοίκηση του Ζέρβα.

Ο Άρης κάρφωσε τα μάτια πάνω του και χωρίς περιστροφές του απάντησε: «Αυτό δεν μπορεί να γίνει. Με το Ζέρβα μπορούμε και πρέπει να συνεργαζόμαστε, μα για να ενωθούμε θα πρέπει να αποφασίσει η ΚΕ του ΕΑΜ. Όσο με εσάς τους Άγγλους θαμαστε πάντα πρόθυμοι να συνεργαστούμε, μα ποτέ δεν θα υποταχτούμε».

Τον καιρό που ο λαός ανυπόκριτα φιλοξενούσε τους αντάρτες και οι Ελασίτες με τους Ζερβικούς εγκάρδια και αδελφικά μιλούσαν για τους κοινούς αγώνες που θα επακολουθούσαν , ζερβικοί αξιωματικοί μηχανορραφούσαν, υπονόμευαν την ενότητα των γραμμών του ΕΛΑΣ, προσπαθούσαν να αποσπάσουν στελέχη του και να οργανώσουν λιποταξίες.

Μιλήσαμε για την απροκάλυπτη πρόταση του Έντυ στον ίδιο τον Άρη να προσχωρήσει στα τμήματα του Ζέρβα. Και δεύτερη ξετσίπωτη και προκλητική πρόταση στο μόνιμο αξιωματικό Δ. Δημητρίου (Νικηφόρο) από το συνάδελφό του Σωτήρη Παπαχρήστου που υπηρετούσε στο ζερβικό τμήμα, απορρίφτηκε, παρόλο που για εκβιασμό χρησιμοποιήθηκε και το επιχείρημα πως οι Άγγλοι «δεν βλέπουν με καλό μάτι τον ΕΛΑΣ». Ο Νικηφόρος στο βιβλίο του « Χρονικό του Γοργοποτάμου» στις σελ. 64-70, παραθέτει όλον τον διάλογο τους και την γνησιότητα του επικυρώνει με τον μεγάλο όρκο: «στη μνήμη των ιερών εκείνων ημερών».

Παρόμοιες προτάσεις έγιναν και σε πολλούς άλλους. Με όλη την πικρία που αισθάνονταν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, από την εχθρική στάση των ζερβικών στελεχών και των άγγλων, αποχαιρέτησαν τους συμπολεμιστές τους με αξιοπρέπεια και συναγωνιστικά.

Και τότε έσκασε η μπόμπα. Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Λονδίνου μετάδωσε ανακοίνωση για την επιχείρηση του Γοργοποτάμου. [...]

Ο Διονύσης Χαριτόπουλος, στο βιβλίο του “Αρης, ο αρχηγός των ατάκτων”, κάνει μια γλαφυρή αποτύπωση των γεγονότων του Γοργοπόταμου δίνοντας ακριβώς την ατμόσφαιρα εκείνης της νύχτας:

«Όμως το τόλμημα είναι μεγάλο. Είναι η πρώτη φορά που οι αντάρτες-χωρικοί θα επιχειρήσουν νυ­χτερινή προσβολή οχυρωμένης τοποθεσίας με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη και τη διατήρησή της για περίπου τέσσερις ώρες- τόσο χρό­νο υπολογίζουν οι σαμποτέρ ότι χρειάζονται για την ανατίναξη. Πρό­κειται για επιχείρηση η οποία στους σύγχρονους στρατούς απαιτούνται ειδικές δυνάμεις (κομάντο) με ειδική ψυχοσωματική προετοιμα­σία και ανάλογο οπλισμό· και πάλι θεωρείται εξαιρετικά δύσκολη.

Ο Γούντχαουζ είναι πολύ ανήσυχος:

«Παρατηρούσα με αγωνία τους νεαρούς αντάρτες καθώς γρήγορα προχωρούσαν στις δυο μέρες της εκπαιδεύσεώς τους. Υπήρχε άφθονος ενθουσιασμός, αλλά λίγη εμπει­ρία για να βασιστεί κανείς σε αυτήν»

[…]


Το σχέδιο για την επίθεση και για την εξουδετέρωση της ιταλικής άμυνας έχει υποστεί αναπροσαρμογές από τους Άρη και Ζέρβα αλλά η τελική του μορφή διατυπώθηκε από τον Άρη στη Διαταγή Επιχείρη­σης, που υπαγόρευσε ο ίδιος στον υπασπιστή του Κωστούλα λίγες ώρες πριν επιτεθούν.

[…]

Είναι σχεδόν εξωπραγματική η οργάνωση της σκέψης και η ψυ­χραιμία αυτού του ανθρώπου. Αντί για το σύνηθες σε τέτοιες επιδρο­μές ατάκτων, όπου κυριαρχούν η ορμητικότητα και ο ενθουσιασμός, να ρίξει όλες του τις δυνάμεις εναντίον των εχθρικών στόχων στον υπέρ πάντων αγώνα, υπολογίζει και προβλέπει μεθοδικά, με φρόνηση έμπει­ρου επαγγελματία. Από τα τμήματα του ΕΛΑΣ που είναι έτοιμα να ξεκινήσουν, ο αρ­χηγός δεν κρύβει τη δυσκολία της επιχείρησης και ας του έχει ψιθυρίσει ο Θάνος, «τα παιδιά είναι σκιαγμένα». Όμως ο Άρης ξέρει να ανά­βει στον καθένα προσωπικά τη φλόγα·

“- Μπορεί να έχουμε θυσίες, και θυσίες μεγάλες, τους ξεκαθαρίζει ο αρχηγός. Η ανατίναξη όμως είναι για το συμφέρον και του συμμα­χικού αγώνα και του ελληνικού. Κι αν ακόμα είναι να ζήσουνε μετά μόνο πέντε άντρες, η επιχείρηση πρέπει να γίνει. Τι λέτε;
– Θα την κάνουμε, του απαντάνε.
– Όποιος θέλει, επιμένει ο Άρης, μπορεί να βγει από τη γραμμή άφοβα. Τον αποδεσμεύω από τον όρκο του.”

Κανένας δεν κουνήθηκε και εκείνος άρχισε ως συνήθως τα καλα­μπούρια· πολύ είχε κρατηθεί σοβαρός. Ανέλυε την αποστολή της κά­θε ομάδας κάνοντας εύθυμα σχόλια.

«Τ ι περίεργο μ’ αυτόν τον άν­θρωπο. Οι οδηγίες του, σαν να έκοβαν ένα ένα όλα τα εμπόδια και τη
θεωρούσες έτοιμη, τελειωμένη τη δουλειά. Τον άκουγες κι αισθανό­σουν να σε πλημμυρίζει άνεση κι ευγνωμοσύνη, πού τις βρίσκει και σου τις ξυπνάει μέσα σου τόσες πηγές δύναμης και ετοιμότητας». (Δημητρίου, Αντάρτης)

Τελειώνοντας, φώναξε:

“- Συναγωνιστές!

Έγινε ησυχία.

– Θέλω το πρωί, που θ’ ανηφορίζουμε ξανά αυτή την πλαγιά, να ’χουμε όλοι το κεφάλι ψηλά. Μου δίνετε το λόγο σας; Μια κραυγή από δεκάδες στόματα του απάντησε. Και λίγο αργότερα οι αντάρτες φιλιούνται και αποχαιρετιούνται πριν ακολουθήσουν στο σκοτάδι τους ντόπιους οδηγούς τους.”

Πρώτος ξεκινάει ο Διαμαντής με την ομάδα του· έχει να διανύσει τη μεγαλύτερη απόσταση για να είναι στις 11 στη θέση του, ένα χι­λιόμετρο μπροστά από το νότιο βάθρο της γέφυρας. Οι άλλες ομάδες τον ακολουθούν για λίγο και μία μία αποκόπτονται, κατευθυνόμενες προς τις δικές τους θέσεις. Στον Σταθμό Διοίκησης όλων τα μάτια είναι καρφωμένα στα ρολόγια. Ελάχιστα λεπτά, πέντε ή έξι, μετά τις 11 αντιβουίζει ο τόπος από τα πρώτα πυρά το^ν ανταρτών και τα απαντητικά των Ιταλών.

Μετά από ένα τέταρτο περίπου, από το νότιο βάθρο, που επιτίθεται ο Κωστούλας, εκτινάσσεται η φωτοβολίδα-σινιάλο ότι το δυσκολότερο επετεύχθη. Και σε λίγο το επιβεβαιώνει ο λαχανιασμένος Θάνος, που τους είχε ακολουθήσει και επέστρεψε στον Σταθμό Διοίκησης.

Στο βόρειο βάθρο η αντάρτικη επίθεση εκδηλώθηκε με ένα δυο λε­πτά καθυστέρηση· η αποτυχία αιφνιδιασμού είναι σημαντικότατο στοι­χείο υπέρ των αμυνομένων. Η ανταλλαγή πυρών διαρκεί πάνω από 30 λεπτά και, όταν σιγά σιγά αραιώνουν και σταματάνε, καμιά φωτοβο­λίδα δεν αναγγέλλει την κατάληψη του φυλακίου. Στον Σταθμό Διοί­κησης φτάνει ασθμαίνων ο διοικητής του τμήματος ανθυπολοχαγός Παπαχρήστου να αναφέρει στον στρατηγό την αποτυχία. Η προσωπι­κή του γενναιότητα, όσο και του ανθυπολοχαγού Πετροπουλάκη, εί­ναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση όμως οι επιστρατευθέντες από τον ΕΔΕΣ χωρικοί τρόμαξαν με τα πρώτα ιταλικά πυρά και οπισθοχώρη­σαν εκτός του παπα-Σπύρου Ζαφείρη, που, ταμπουρωμένος στη θέ­ση του, συνεχίζει να μάχεται.

Ο Άρης αναλαμβάνει πρωτοβουλία.

“- Νικηφόρε, Θάνο, Περικλή, Πελοπίδα!, φωνάζει. Πάρτε την εφε­δρεία και σε είκοσι λεπτά να έχετε τελειώσει με το γεφύρι, αλλιώς μη γυρίσετε. Όποιος κάνει πίσω, εκτέλεση επιτόπου. Φύγετε!

Καθησυχάζει και τον φαρμακωμένο Ζέρβα:
– Μην ανησυχείς, στρατηγέ… Ο παλαβός θα τα καταφέρει, του λέ­ει δείχνοντας τον ασυγκράτητο Νικηφόρο. Με την ελασίτικη εφεδρεία ξαναρίχνονται στη μάχη οι δύο εδεσίτες ανθυπολοχαγοί Παπαχρήστου και Πετροπουλάκης και μερικοί από τους οπισθοχωρήσαντες εδεσίτες* μαζί τους και ο Πυρομάγλου. Το βό­ρειο βάθρο σε λίγο θα πέσει στα χέρια τους και αμέσως μετά ο Νικη­φόρος θα στρέψει το τμήμα του εναντίον των ιταλικών ενισχύσεων που έρχονται με τρένο από το Λειανοκλάδι. Ο Άρης στον Σταθμό Διοίκησης, βέβαιος για την κατάληψη και του νότιου βάθρου, λέει στα συνεργεία των σαμποτέρ να κατέβουν στη χα­ράδρα:

– Μη δίνετε σημασία στις ντουφεκιές, τραβάτε τον κατήφορο και κάντε τη δουλειά σας. Μην περιμένετε τη φωτοβολίδα.”

Δεν χρειάζεται να τους το ξαναπεί.

«Αψηφώντας και αυτήν ακόμη την έκβαση της μάχης που εξελίσ­σεται στο σημείο αυτό, κολλάνε τις μαγνητικές χελώνες στη βάση της γέφυρας ατάραχοι και ανεπηρέαστοι, δείχνοντας -πρέπει να το πού­ με- πραγματικό ηρωισμό, με πρώτο και καλύτερο από όλους τον Έντι», διηγείται ο Κωστούλας για τους Βρετανούς κομάντο.

Οι δύο εκρήξεις που γκρέμισαν τη γέφυρα του Γοργοπόταμου ακούστηκαν πολύ μακριά. Τις άκουσε όλη η Λαμία και ο ειδοποιημένος Γιαταγάνας, που ξενύχταγε με τα μάτια καρφωμένα στο ρολόι του. Τις άκουσαν στο Κάι­ρο. και ο ραδιοφωνικός σταθμός του Λονδίνου εκθείαζε τους Βρετα­νούς σαμποτέρ και τις «δυνάμεις Ελλήνων ανταρτών υπό τον στρα­τηγόν Ζέρβα».

Τις άκουσαν οι κατακτητές στην Αθήνα και, ενημερω­μένοι από τις ειδήσεις του BBC, επικήρυξαν «αντί 100 εκατομμυρίων δραχμών τον αρχιλήσταρχο πρώην στρατηγό του διαλυθέντος Ελληνι­κού Στρατού Ναπολέοντα Ζέρβα».

Για τον ασυγκράτητο Καραλίβανο, που μπήκε στο αγριεμένο πο­τάμι βαλλόμενος κατευθείαν από ένα ιταλικό πολυβόλο, δεν ακούστηκε τίποτα. Ούτε για τον χεροδύναμο Νικηταρά, που δεν περίμενε τις βρετανικές ψαλίδες, αλλά όρθιος, χρησιμοποιώντας σαν μοχλό το τουφέκι του, κόντεψε να ξεπατο^σει τα συρματοπλέγματα των Ιταλών για να εισχωρήσουν. Ούτε για τον Κεραυνό, που όρμησε μέσα στο ιτα­λικό φυλάκιο και του έσπασαν με μια κοντακιά τα δόντια, αλλά δεν άφησε κανέναν ζωντανό, ακούστηκε τίποτα. Ούτε για τον Θεοχάρη και τον Φυσέκη, που περάσανε τρέχοντας σαν ακροβάτες πάνω στις βρεγμένες ράγες της γέφυρας με το βάρα­θρο να χαίνει απο κάτω και τους Ιταλούς να γαζώνουν τρελαμένοι τους δαίμονες που χύνονταν άτρωτοι καταπάνω τους.

Όπως παραδέχτηκε αργότερα ο Γούντχαουζ, «το BBC είχε εντολές, και από την ελληνική κυβέρνηση, να αναφέρει μονάχα τον Ζέρβα». (Μαθιόπουλος, Αντίσταση)»